به طور كلي در علم ارگونومي كارهاي فيزيكي به دو دسته تقسيم مي شوند :
١ـ كار ديناميكی :
در اين كار، گروهي از عضلات درگير بوده و نياز به مصرف انرژي ( اكسيژن و گلوكز ) در اين قبيل كارها زياد است ؛ زيرا ماهيچه ها دائماً در حال انقباض و انبساط هستند .
٢ـ كار استاتيكی :
در اين كار، گروهي از عضلات در يك حالت ثابت درگير كار مي شوند ، چنانچه يك ماهيچه در زمان طولاني تحت تاثير يك نيروي خارجي دچار انقباض شده و در عين حال هيچ يك از اعضاء ( اجزاي ) آن حركتی نداشته باشد از آن به عنوان يك فشار استاتيكی نام برده می شود .
در كار ديناميكی فعاليت عضلات و انقباض و انبساط آنها ، سبب خونرسانی سريع شده و با وقفه ای همراه نمي شود به همين دليل در كار ديناميكی نسبت به كار استاتيكی خستگی كمتری مشاهده میشود بنابراين در كارهاي استاتيكی ماهيچه ها به سرعت به خستگی ميرسند . به همين جهت سعی ميشود كه كارهای استاتيكی به كارهای ديناميكی تبديل شوند .
- پس بايد بهترين حالت را برای قرار گرفتن بدن در هنگام كار تعيين نمود :
- در انجام تمام كارهايی كه نيازمند به حركات بدن و يا بازوان و يا مستلزم صرف نيروی زياد می باشد كار فقط به طور ايستاده انجام می شود . زيرا به كمك حركات و استقرار مناسب بدن انجام كارساده تر میگردد .
- بسياري از كارها نيز با حركات ملايم دست ، مشاهده دقيق دارند كه بهترين حالت انجام آن كار به صورت نشسته است البته با استفاده از صندليهای مناسب و استاندارد . از نظر فيزيكي معمولاً كار به صورت نشسته ترجيح داده مي شود ، زيرا در اين حالت فشار كمتری به بدن وارد ميگردد . هنگام كار به صورت ايستاده خون در پاها جمع شده و گردش خون دچار اختلال مي شود كه پيامد آن بيماری واريس میباشد ؛ همچنين نشستن مداوم و طولانی نيز گردش خون را كند میكند و موجب سوء هاضمه ميشود . بهترين راه آن است كه گاهي به صورت نشسته و گاهي به صورت ايستاده به كار پرداخته شود .
زيبا نشستن :
در بسياري از موارد نشستن ، راحت تر از ايستادن است ولی در هر صورت هنگام ايستادن و يا راه رفتن كمر در وضعيت راحت تری نسبت به حالت نشسته قرار دارد .
هنگام ايستادن مركز ثقل دقيقاً در مركز بدن قرار میگيرد و بدن حالت تعادل مي يابد ولی به دليل اينكه در هنگام نشستن مركز ثقل بدن از قسمت مركزی به بالای تنه تغيير می يابد ، در حالت نشسته نيروی ماهيچه ای بيشتر صرف میشود . اگر در حالت نشسته حدوداً ١٠ درجه رو به جلو خم شويم ميزان فشار روی ماهيچه های کمر دو برابر میشود .
مي توان گفت نشستن به خصوص نشستن پشت يك ميز ، يك مهارت است . بهترين حالت نشستن پشت يك ميز ، نزديك نشستن به ميز است به طوری كه ناحيه پشت بدن ، محكم به پشت صندلی چسبيده باشد و پاها نيز بر روی زمين و يا زيرپایی قرار گرفته باشند . در هنگام نشستن بايد سر را كاملاً راست و كمی رو به جلو نگاه داشت ، شانه ها بايد افتاده و نبايد قوز كرد . براي ايجاد يك وضعيت بدنی متعادل در هنگام كار بهتر است كه آرنج ها را به بدن نزديك كرد و حدوداً cm 5 پائين تر از لبه ميز قرار دهيم .
همچنين خوب است مكرراً تكيه گاه بدن را برروی پشتی صندلی ، دسته صندلی و ميز تغيير دهيم . شكم بايد به صورتی به ميز بچسبد كه كمر خم نشده باشد . وضعيت پاها نيز بايد مورد توجه قرار بگيرد به عنوان مثال بايد مكان كافی برای دراز كردن پاها در زير ميز وجود داشته باشد . علاوه بر اين عرض حدود cm ٦٠ نيز برای آزادی تحرك پاها بايد در نظر گرفته شود . قبل از خريد يك صندلی بايد اين مسئله كه آيا چرخها به ما كمك خواهند كرد يا ممكن است مانعی در جهت انجام كار باشند ، تصميم گيری شود . تصميم مشابهي نيز بايد در مورد دسته صندلی انجام شود زيرا ممكن است در انجام كار مانعی پديد آورد . قطعه پشت سری صندلی را نيز بعضي از افراد می پسندند و گروهی نيز آن را دوست ندارند . پس از خريد صندلي نحوه تنظيم آن بسيار مهم است . تغيير در وضعيت نشستن نيز مهم است و بهتر است پس از مدتي ايستاد ؛ زيرا هنگام ايستادن فشار داخلی ديسكهای بين مهره ای ، كاهش پيدا ميكند .
بايد اين نكته را هميشه به خاطر داشت كه اگر فردی مدت زيادی در هر گونه وضعيت ثابت باقی بماند اين حالت ، فشار زيادی به بدن وی وارد ميکند .
ارتفاع كار در حالت ايستاده :
ارتفاع كار اهميت ويژه ای در طراحي محيط دارد ؛ چنانچه ، كار بلند باشد دست برای جبران اين وضعيت بالا قرار ميگيرد كه اين خود باعث درد ناحيه گردن و شانه ها خواهد شد . پائين بردن ارتفاع ميز باعث بهم خوردن وضعيت تعادلي فرد ، خم شدن فرد و نهايتاً كمر درد ميشود ؛ بنابراين بايد ارتفاع كار به گونه ای متناسب با ارتفاع بدن شخص طراحی شود .
بهترين ارتفاع براي انجام كار در حالت ايستاده در فاصله 100 – 50 mmزير ارتفاع آرنج ميباشد . متوسط ارتفاع آرنج ( فاصله آرنج از زمين در حالتی كه بازو به زمين عمود بوده و آرنج خم شده است.) mm 1050 برای مردان و mm 980 برای زنان ميباشد ؛ بنابراين گستره 1000 – 950 mm براي مردها و mm 930 – 830 برای زنان پيشنهاد شده است . علاوه بر ابعاد آنتروپومتريكی به طبيعت كار نيز ميتوان توجه داشت.
توصيه هاي گراندجان (١٩٨١) در مورد ارتفاع سطح انجام كار به قرار زير است :
١ـ در كارهاي ظريف و حساس ميتوان از يك نگهدارنده آرنج (حايل) برای كاهش بار استاتيك بر روی عضلات كمك گرفت تا دردهای پشت به حداقل برسد . دركار سبك ارتفاع مناسب كار در حدود mm 100 – 50 بالای آرنج ميباشد .
٢ـ در كارهای دستی سبك فرد نياز به فضایی برای در دست گرفتن و جابجا كردن ابزار ، مواد و ظروف مختلف در اطراف خود دارد كه در اين حالت بهتر است ارتفاع كار
mm 100 – 50 پائين تر از آرنج باشد .
٣ـ اگر در كار ايستاده نياز به نيروی بدنی زيادی باشد ، (كارهاي سنگين) ارتفاع
mm 400-150 پائين تر از ارتفاع پيشنهاد ميگردد .
كار در وضعيت نشسته :
در وضعيت نشسته بسته به نوع صندلي و فعاليت طبعاً انرژي كمتری نسبت به حالت ايستاده مصرف خواهد شد و ما هميشه سعی ميكنيم كه مشاغل ايستاده را به نيمه نشسته و نشسته تبديل كنيم . در حالت نشسته تعداد عضلات درگير حفظ تعادل بدن كاهش می يابد ؛ از طرف ديگر سطح اتكاء بدن با صندلی افزايش يافته . تمركز قواء و ميدان ديد نيز در وضعيت نشسته در حفظ تعادل بدن اهميت دارد .
حداكثر سرعت در كار دستی هنگامی است كه دستها در جلوی بدن و بازوها در طرفين و با زاويه مناسب قرار گيرند . از آنجايي كه ممكن است كار به صورت دقيق دو دستی صورت بگيرد ، ارتفاع سطح ميز كار بايد به گونه ای باشد كه فاصله مناسب بينايی رعايت گردد ؛ يعني ارتفاع كار آن قدر بالا بيايد تا در حالتی كه بدن در وضعيت طبيعی قرار گرفته ، فرد بتواند به راحتی شيء مورد نظر را ببيند و در زمانی كه انجام كار نياز به نيروی بزرگی داشته و حركات جنبی كار زياد باشد ، پائين بودن سطح كار الزامی است .
ارتفاع ميز بين cm 78 – 74 باعث مي شود كه افراد با استفاده از يك صندلی قابل تنظيم
و زير پائی مناسب ، شرايط قابل تطبيقي را براي خود فراهم آورد .